5G i nowoczesne technologie cyfrowe w dostępie do transportu publicznego

Przepisy i zalecenia dotyczące dostępności w komunikacji miejskiej, zarówno na poziomie unijnym, jak i polskim, mają na celu zapewnienie równego dostępu do transportu publicznego, w szczególności dla osób z niepełnosprawnościami, osób starszych, a także rodziców z małymi dziećmi. Poniżej znajduje się lista najważniejszych regulacji i wytycznych w tej dziedzinie.

Przepisy unijne

• Dyrektywa 2019/882 w sprawie wymagań dotyczących dostępności produktów i usług („European Accessibility Act”)

Wprowadza obowiązki w zakresie dostępności środków transportu publicznego, w tym autobusów, tramwajów, przystanków oraz systemów informacyjnych.

Wymagania dotyczące usług transportowych: Obowiązek zapewnienia dostępu do informacji o rozkładach jazdy, dostępnych przystankach oraz usługach transportowych w formie dostępnej dla osób z różnymi niepełnosprawnościami (np. osoby z dysfunkcją wzroku i słuchu).

Systemy sprzedaży biletów: Muszą być dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

• Rozporządzenie (UE) nr 181/2011 w sprawie praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym

Dotyczy zarówno transportu krajowego, jak i międzynarodowego.

Prawo do pomocy: Osoby o ograniczonej sprawności ruchowej mają prawo do bezpłatnej pomocy na dworcach autobusowych i w pojazdach, w tym przy wsiadaniu i wysiadaniu, pod warunkiem wcześniejszego powiadomienia.

Szkolenia personelu: Przewoźnicy są zobowiązani do przeszkolenia personelu, aby byli w stanie odpowiednio obsługiwać osoby z niepełnosprawnościami.

• Dyrektywa 2001/85/WE dotycząca pojazdów o liczbie miejsc siedzących powyżej ośmiu, w tym pojazdów do przewozu osób o ograniczonej sprawności ruchowej

Dyrektywa ta wprowadza szczegółowe wymagania techniczne dotyczące autobusów i tramwajów, w tym:

• Dostępność dla osób z niepełnosprawnościami: Pojazdy muszą być wyposażone w udogodnienia dla osób z ograniczoną mobilnością (np. niskopodłogowe autobusy, rampy, odpowiednia przestrzeń na wózki inwalidzkie).
• Systemy informacji pasażerskiej: Powinny być dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w tym z dysfunkcjami wzroku i słuchu.

• Dyrektywa 2010/40/UE w sprawie inteligentnych systemów transportowych (ITS)

Zachęca do wdrażania inteligentnych systemów transportowych, które mają na celu ułatwienie dostępności do komunikacji publicznej, w tym poprzez systemy informacyjne w czasie rzeczywistym i cyfrowe rozwiązania wspomagające mobilność osób z niepełnosprawnościami.

Przepisy krajowe:

• Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o transporcie zbiorowym

Dostępność pojazdów: Ustawa zobowiązuje organizatorów transportu do zapewnienia dostępności usług komunikacji zbiorowej dla wszystkich obywateli, w tym osób z niepełnosprawnościami.

Zasady realizacji przewozów: Organizatorzy są zobowiązani do planowania tras i rozkładów jazdy w taki sposób, aby uwzględniały potrzeby osób starszych i z niepełnosprawnościami.

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

Umożliwia finansowanie projektów transportowych z funduszy publicznych, w tym tych, które mają na celu dostosowanie transportu publicznego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz ich niezbędnego wyposażenia

Określa wymagania techniczne dla autobusów i tramwajów, w tym dotyczące:

• Wyposażenia w rampy i windy ułatwiające dostęp dla osób na wózkach inwalidzkich.
• Oznaczeń dla osób niewidomych i słabowidzących.
• Wyświetlaczy i informacji dźwiękowych w pojazdach, które muszą być czytelne i dostępne dla osób z dysfunkcjami wzroku i słuchu.

• Krajowy Program Dostępności Plus 2018–2025

Program rządowy, którego celem jest eliminacja barier w dostępie do transportu publicznego, z szczególnym naciskiem na dostosowanie infrastruktury transportowej i pojazdów do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Cele Programu:

• Dostosowanie przystanków, dworców oraz środków transportu publicznego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
• Rozwój nowoczesnych systemów informacyjnych i biletowych dostosowanych do potrzeb różnych grup społecznych.

• Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych

Ustawa ta nakłada na organizatorów transportu obowiązek udostępniania informacji o rozkładach jazdy, zmianach w ruchu i dostępności środków transportu w formie cyfrowej, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi dostępności cyfrowej.

Zalecenia i wytyczne:

• Wytyczne Ministerstwa Infrastruktury dotyczące projektowania dostępnych przystanków i dworców

Dokumenty te zawierają szczegółowe zalecenia dotyczące przystanków, peronów i węzłów przesiadkowych, aby były one w pełni dostępne dla osób z ograniczoną mobilnością.

• Wytyczne PFRON dotyczące transportu publicznego dla osób z niepełnosprawnościami

Zalecenia opracowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), obejmujące rekomendacje dotyczące ułatwień w pojazdach oraz na przystankach.

Wytyczne związane z realizacją funduszy unijnych

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r.

Dotyczące wspólnych przepisów dla funduszy europejskich, w tym Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Funduszu Spójności (FS), Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), które są kluczowe dla finansowania projektów transportowych w Polsce. Główne zasady to:

• Dostępność dla osób z niepełnosprawnościami: Projekty współfinansowane z funduszy unijnych, w tym dotyczące infrastruktury transportowej, muszą być dostępne dla wszystkich, w szczególności dla osób z ograniczoną mobilnością. Wymaga to dostosowania zarówno pojazdów, jak i infrastruktury (przystanki, dworce, systemy biletowe).
• Utrzymanie zasady dostępności w całym cyklu projektu: W ramach realizacji projektów transportowych, od planowania po wdrożenie i eksploatację, należy uwzględniać zasady dostępności. Obejmuje to zarówno elementy fizyczne (np. rampy, niskopodłogowe autobusy), jak i cyfrowe (systemy informacji pasażerskiej dostosowane do osób z niepełnosprawnościami wzroku i słuchu).
• Promowanie projektów zrównoważonych: Unia Europejska, poprzez fundusze, wspiera zrównoważone projekty, które obejmują dostępność jako kluczowy element w projektowaniu systemów transportowych. Z tego względu, wszystkie inwestycje muszą być zaplanowane tak, aby były dostępne dla wszystkich grup społecznych.

• Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021–2027

Wytyczne dot. zasad równościowych opisują jednolity sposób realizacji dwóch zasad horyzontalnych: zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości kobiet i mężczyzn przez instytucje systemu wdrażania na wszystkich etapach realizacji m.in. programowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji oraz sposób koordynacji działań związanych z zapewnieniem przestrzegania zasad.

Dokument wskazuje m.in. proponowane kryteria wyboru projektów, w tym opis zastosowania standardu minimum w ramach EFS+ (załącznik nr 1).

Elementem Wytycznych są także standardy dostępności, których spełnianie jest wymagane przy realizacji projektów współfinansowanych z funduszy europejskich.

Nowym elementem wytycznych w tym okresie programowania jest też Karta Praw Podstawowych i Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych oraz procedury ich przestrzegania.

Zasady horyzontalne UE: Niedyskryminacja i równość szans

• Niedyskryminacja

Zasada ta ma na celu zapobieganie wszelkim formom dyskryminacji, w tym ze względu na niepełnosprawność, wiek, płeć, pochodzenie etniczne czy orientację seksualną, podczas realizacji projektów transportowych. Zgodnie z Art. 21 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, żaden obywatel nie może być wykluczony z możliwości korzystania z transportu publicznego na podstawie dyskryminacji.

Wdrażanie zasady niedyskryminacji w projektach: Wszystkie inwestycje w infrastrukturę transportową współfinansowane z funduszy unijnych muszą być dostępne dla osób o różnych potrzebach, bez względu na ich wiek, płeć, stan zdrowia czy stopień niepełnosprawności. Należy zapewnić, aby wszyscy pasażerowie mieli jednakowy dostęp do środków transportu, przystanków, systemów informacji oraz systemów biletowych.

Szkolenie personelu: Przewoźnicy i operatorzy transportowi są zobowiązani do szkolenia swoich pracowników z zakresu obsługi osób z różnymi potrzebami, aby mogli oni skutecznie zapewnić pomoc osobom z niepełnosprawnościami.

• Równość szans i płci

Unia Europejska promuje także zasadę równości szans, w szczególności równości płci, jako jeden z głównych aspektów realizacji projektów. W kontekście transportu publicznego oznacza to, że wszyscy obywatele – niezależnie od płci, wieku, pochodzenia etnicznego czy stopnia niepełnosprawności – muszą mieć zapewniony równy dostęp do usług transportowych.

Dostępność transportu dla osób starszych i rodziców z dziećmi: Oprócz osób z niepełnosprawnościami, projekty muszą uwzględniać potrzeby innych grup narażonych na wykluczenie, takich jak osoby starsze oraz rodzice z małymi dziećmi, które mogą napotkać bariery w korzystaniu z tradycyjnych środków transportu.

Projekty promujące równość szans: Wdrażanie nowoczesnych systemów transportowych, np. niskopodłogowych autobusów i tramwajów, systemów informacji dostępnych dla osób niewidomych oraz aplikacji dostosowanych do potrzeb osób starszych, jest niezbędnym elementem każdego projektu realizowanego z funduszy UE.