Wspólnie projektujemy transport dla każdego – jak zapewnić równy głos mieszkańcom w planowaniu miejskiej mobilności?

Włączenie mieszkańców w procesy decyzyjne dotyczące projektowania transportu miejskiego jest kluczowym elementem zrównoważonego rozwoju miast. Jednak istotnym wyzwaniem jest zapewnienie, aby partycypacja społeczna była dostępna dla wszystkich bez wyjątku, niezależnie od ich sytuacji życiowej, ekonomicznej czy zdrowotnej. Z myślą o inkluzywności, projektowanie procesów partycypacyjnych wymaga zastosowania różnorodnych narzędzi i metod, które pozwalają na równe uczestnictwo wszystkich grup społecznych.

Równość dostępu jako fundament partycypacji

W każdej społeczności miejskiej istnieją grupy osób, które z różnych powodów mogą mieć trudności z uczestnictwem w tradycyjnych formach partycypacji, takich jak spotkania publiczne, konsultacje społeczne czy warsztaty. Do takich grup należą:

• Osoby z niepełnosprawnościami (np. osoby poruszające się na wózkach, niewidome, niesłyszące),
• Osoby starsze, które mogą mieć ograniczoną mobilność lub trudności z korzystaniem z technologii cyfrowych,
• Rodziny z małymi dziećmi, które z powodu obowiązków opiekuńczych mają ograniczony czas na uczestnictwo w spotkaniach,
• Osoby o niskich dochodach lub pracujące na zmiany, którym trudniej dostosować się do harmonogramu konsultacji,
• Migranci oraz osoby nieznające lokalnego języka, które mogą mieć problem z komunikacją z uwagi na różnice językowe i kulturowe.

Aby partycypacja była rzeczywiście dostępna dla wszystkich, konieczne jest uwzględnienie specyficznych potrzeb tych grup i stworzenie rozwiązań, które umożliwią im pełny udział w procesach decyzyjnych.

Narzędzia i metody zapewniające dostępność partycypacji

1. Różnorodne formy komunikacji
   Aby dotrzeć do szerokiego grona mieszkańców, kluczowe jest stosowanie różnorodnych metod informowania o możliwościach udziału w konsultacjach. Wykorzystanie zarówno tradycyjnych mediów (ulotki, plakaty, lokalne gazety), jak i narzędzi cyfrowych (strony internetowe, media społecznościowe) pomaga dotrzeć do osób o różnych preferencjach i poziomach dostępu do technologii.
2. Ułatwienia dla osób z niepełnosprawnościami
   Aby osoby z niepełnosprawnościami mogły aktywnie uczestniczyć w konsultacjach, niezbędne jest zapewnienie dostępu do tłumaczy języka migowego podczas spotkań publicznych, tworzenie wersji dokumentów w formacie dostępnych dla osób z dysfunkcjami wzroku (np. w alfabecie Braille’a, audiodeskrypcja), a także organizowanie spotkań w miejscach dostępnych dla osób poruszających się na wózkach.
3. Konsultacje wielojęzyczne
   Miasta, szczególnie te o zróżnicowanej demograficznie społeczności, powinny uwzględniać różnorodność językową mieszkańców. Tłumaczenie dokumentów i materiałów konsultacyjnych na różne języki oraz możliwość korzystania z tłumaczy podczas spotkań to kluczowe narzędzia wspierające integrację migrantów i osób nieznających języka urzędowego.
4. Elastyczne formy uczestnictwa
   Nie każda osoba może uczestniczyć w spotkaniach organizowanych w określonych godzinach czy miejscach. Wprowadzenie konsultacji online pozwala na większą elastyczność – mieszkańcy mogą wyrazić swoje opinie w dogodnym dla siebie czasie. Dodatkowo, udostępnienie nagrań z publicznych debat lub warsztatów umożliwia późniejsze zapoznanie się z treściami, co zwiększa dostępność dla osób, które nie mogły uczestniczyć na żywo.
5. Wsparcie technologiczne
   Dla wielu osób, zwłaszcza starszych lub mniej obeznanych z technologiami, bariery cyfrowe mogą stanowić istotne ograniczenie. Organizowanie szkoleń z obsługi narzędzi cyfrowych, udostępnienie punktów wsparcia technicznego czy oferowanie prostych, intuicyjnych platform do konsultacji online to działania, które mogą znacząco zwiększyć zaangażowanie tych grup.
6. Dostosowanie form konsultacji do różnych grup wiekowych
   Ważne jest, aby dzieci i młodzież również miały przestrzeń do wyrażenia swojego zdania, zwłaszcza w kwestiach, które bezpośrednio wpływają na ich codzienność, takich jak transport do szkoły. Organizowanie warsztatów czy konkursów projektowych w szkołach może być skuteczną metodą zaangażowania młodszych mieszkańców.
7. Dostępność fizyczna i geograficzna
   Konsultacje społeczne powinny być organizowane w różnych częściach miasta, aby zapewnić udział mieszkańców z peryferyjnych dzielnic, które często są niedostatecznie obsługiwane przez transport publiczny. Również lokalizacja spotkań powinna być dostosowana do osób z ograniczoną mobilnością.

Przykład dobrych praktyk

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (GZM) zrealizowała modelowy przykład włączania mieszkańców w planowanie transportu poprzez Forum Obywatelskie. To innowacyjne przedsięwzięcie, które odbyło się w październiku 2024 roku, skupiło się na kluczowym pytaniu: „Kolej na dobre przesiadki w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii – jak to osiągnąć?”.

Forum wyróżniło się kilkoma nowatorskimi rozwiązaniami:

• Reprezentatywny dobór uczestników: Proces dwustopniowego losowania (najpierw 4000 gospodarstw domowych, następnie 43 uczestników) zapewniło różnorodność demograficzną i geograficzną grupy.
• Kompleksowe podejście: Trzydniowy format (5, 12 i 26 października) pozwolił na dogłębne zapoznanie się z tematem, dyskusję i wypracowanie konkretnych rekomendacji.
• Dostępność: Organizatorzy zapewnili rekompensatę finansową dla uczestników, co wyeliminowało barierę ekonomiczną uczestnictwa. Miejsce, w którym odbywało się Forum, było dostępne dla osób o różnych potrzebach, w tym słabosłyszących czy poruszających się na wózku.
• Transparentność: Pierwsza sesja była transmitowana publicznie, co zwiększyło przejrzystość procesu.
• Inkluzywność: Mimo zamkniętej formuły forum, eksperci i zainteresowani mieszkańcy spoza wylosowanej grupy mogli przekazywać swoje opinie i wiedzę uczestnikom za pośrednictwem organizatora.

Projekt realizowany jest w szerszej współpracy z Centrum Unijnych Projektów Transportowych, Fundacją na rzecz Studiów Europejskich i Spółdzielnią Socjalną FADO, pod patronatem Komisji Europejskiej i OECD w ramach pilotażu pn. Innowacyjne wdrażanie zasady partycypacji w polityce spójności.

Forum koncentruje się na konkretnym obszarze geograficznym – trasie między Katowicami, Chorzowem, Bytomiem i Tarnowskimi Górami oraz sąsiednimi gminami – co pozwala na wypracowanie precyzyjnych, dostosowanych do lokalnych potrzeb rozwiązań.

To przykład dobrze zaplanowanego procesu partycypacyjnego, który łączy w sobie:

• metodologię naukową (losowy dobór uczestników),
• praktyczne wsparcie uczestnictwa (dostępność miejsca i rekompensata finansowa),
• konkretny cel (usprawnienie przesiadek),
• realny wpływ na decyzje transportowe w metropolii.

Wyzwania i rekomendacje

Mimo coraz większej świadomości w zakresie inkluzywności partycypacji, wyzwania pozostają. Kluczowym problemem jest zapewnienie rzeczywistego wpływu uczestników na podejmowane decyzje. Mieszkańcy muszą odczuwać, że ich głos jest wysłuchiwany i uwzględniany, a nie jedynie formalnością. Transparentność w komunikowaniu wyników konsultacji oraz realne wdrażanie sugerowanych zmian to fundament budowania zaufania.

Dostępność partycypacji wymaga również stałego monitorowania i doskonalenia metod, aby odpowiadały na zmieniające się potrzeby społeczne. W przyszłości należy jeszcze bardziej zintegrować narzędzia cyfrowe i tradycyjne, by zapewnić maksymalną elastyczność i równość dostępu dla wszystkich mieszkańców, bez względu na ich sytuację życiową.

Podsumowując, dostępna partycypacja społeczna to fundament sprawiedliwego i zrównoważonego projektowania transportu w mieście. Tylko poprzez równe i inkluzywne podejście możemy tworzyć systemy transportowe, które będą odpowiadać na potrzeby całej społeczności, zapewniając równy dostęp do przestrzeni miejskiej dla wszystkich jej mieszkańców.